maandag 29 augustus 2011

Het kwakkelende Fonds van Allah

Soera 2:245
245. Wie zal aan Allah een flink bedrag ter beschikking stellen, zodat hij het in zijn voordeel zal vermenigvuldigen? Allah versmalt en verbreedt, en jullie zullen naar hem terugkeren.
Een orakel is het niet, dit vers, maar erg duidelijk is het ook niet. Mag je nou van Allah verwachten dat hij als fondsbeheerder wil optreden, of niet? We zullen het er maar op houden dat dat niet de bedoeling is, gelet op de afkeer van welvaart die in de Koran zo algemeen is.

Het eerste waar ik aan moest denken is aan het Bijbelverhaal, een parabel, waarin een belangrijk persoon aan drie van zijn ondergeschikten een fors bedrag meegeeft met de bedoeling dat zij daar door handel méér van maken. Aan het eind van het verhaal lukt dat ook, tenminste bij twee van de drie. Maar het bovenstaande koranvers schetst het tegenovergestelde, namelijk dat gelovigen een bedrag aan Allah geven met als bedoeling dat die er wat van maakt. Er volgt een domper: Allah kan er meer van maken, maar ook minder! En uiteindelijk is toch alles van hem.

Waarin de Koran hier van de Bijbel afwijkt is hoe het Opperwezen wordt afgeschilderd. In de Bijbel wordt God gezien als heilig, als licht en als liefdevol. Vooral in het Nieuwe Testament. Jezus is daar een Goddelijk voorbeeld om te volgen. Als Jezus van zijn leerlingen verwacht dat ze elkaar van dienst zijn, dan doet hij dat zelf vóór. Als Jezus het verhaal vertelt van de aanstaande koning - hij doelt daarmee op zichzelf - die aan zijn knechten "talenten" geeft om er winst mee te maken, dan zou hij dat zelf zeker óók doen. Hij is immers hun voorbeeld! Een bijzondere demonstratie daarvan is het verhaal (nu geen parabel maar een geschiedenis) van de maaltijd voor duizenden:
Op een avond zitten er na een lange dag nog duizenden mensen buiten te luisteren naar de spreker, Jezus, maar dan wordt het tijd om naar huis te gaan. Voor het inslaan van eten is het dan te laat. Jezus verwacht dan van zijn leerlingen dat zíj die avond voor het eten zorgen - maar dat kunnen ze natuurlijk niet! Alles wat ze aan eetbaars kunnen vinden leggen ze voor Jezus neer. En Jezus vermeerdert het. De leerlingen gaan met manden rond en aan het eind van de avond heeft iedereen genoeg en is er nog een heleboel over.
Jezus is van het vermeerderen, het verbeteren, het genezen, kortom, van het léven. Maar Allah, vrienden, is duidelijk uit een ander hout gesneden. Volgens de Koran weet je het nooit met die god: hij kan je rijker maken maar ook armer. Hij stuurt zijn gelovigen liever de dood in dan dat hij hen laat vluchten. En wie pech heeft, moet maar zien hoe hij (of vaker: zij) het redt. Als ik moslim was, zou ik mijn geld gauw op een andere God zetten.

vrijdag 26 augustus 2011

Vluchtverbod

Soera 2:243-244

In soera 2:216 e.v. vonden we al een ondubbelzinnige oproep tot vechten, zin of geen zin. In het vers dat volgt staat een variatie: een oproep tot vechten, bang of niet bang.
243. Heb je hen niet gezien die hun huis ontvluchtten, in doodsangst, terwijl ze met duizenden waren? Allah zei tegen hen: Sterf! En toen maakte hij ze weer levend. Zeker, Allah is mensen genadig, maar de meeste mensen zijn niet dankbaar.
244. Vecht dus op de weg van Allah, en weet dat Allah hoort en weet.
Wij fronsen onze wenkbrauwen bij het lezen van het bijzonder sterke verhaal in het midden van vers 243. Het doet vaag denken aan Ezechiël 37:10, maar de strekking van dat verhaal (eigenlijk een visioen) is duidelijk anders. In het koranverhaal zou het om een echte gebeurtenis gaan, en de bedoeling is de gelovigen te motiveren vooral niet voor de vijand te vluchten, deels met een dreigement, deels met een (vage) belofte.

Wat in deze verzen centraal staat is de ondubbelzinnige oproep tot geweld en een oorlogsethos van het type alles-of-niets. Soortgelijke oproepen vonden we naast het hierboven al genoemde vers 216 ook in vers 190. Door dit soort passages - en er volgen er nog meer - kan de islam toch moeilijk een religie van vrede worden genoemd.

donderdag 25 augustus 2011

Weduwenpensioen en alimentatie

Soera 2:240-242

In vers 232 en 234 begon de koranschrijver over verstoten vrouwen en over weduwen. Na een onderbreking van twee verzen komt hij op die onderwerpen terug. De structuur van vers 240 lijkt veel op die van vers 234.
240. Wie sterft en vrouwen achterlaat moet zorgen voor een jaar lang onderhoud zonder haar uit (huis) te sturen, maar als zij weggaat treft jullie geen blaam voor wat zij dan op eigen gelegenheid doet, mits wettig. Allah is machtig en wijs.
Nou, allereerst is Allah kennelijk niet bij machte voor de vrouw te zorgen, in financieel of moreel opzicht, dus die laatste zin had de schrijver hier wel achterwege kunnen laten. Maar er is iets gekkers aan de hand met dit vers. "Wie sterft...", zo begint het, maar hoeveel mannen voelen hun levenseinde zo ver van tevoren naderen dat ze nog prachtige financiële regelingen voor hun aanstaande weduwen kunnen treffen? Aan het opbouwen van een pensioen moet je toch veel eerder beginnen? Het zou dus verstandiger zijn geweest als de schrijver was begonnen met: "Wie trouwt en een inkomen heeft, laat hij daarvan sparen voor..." Dan is er tenminste nog een redelijke kans dat er bij overlijden genoeg is om de vrouw(en) een jaar lang voldoende inkomen te geven. Maar zoals de schrijver het nu voorstelt, en wat volgens Allah "wijs" is, is de kans groot dat het weduwenpensioen droog brood of minder betekent.

In de Bijbel, zowel in het Oude als het Nieuwe deel, worden de gelovigen ertoe opgeroepen voor de weduwen in hun midden te zorgen. Zulke collectieve voorzieningen werken tenminste. Maar volgens de Koran moeten weduwen het na een jaartje zelf uitzoeken, of eerder al, namelijk als de man plotseling komt te overlijden en/of als hij niets voor haar heeft geregeld. Dat de moslims in haar omgeving volgens de Koran "geen schuld" hebben als ze de weduwen na dat jaar aan haar lot overlaten is dan wel heel minimaal, om niet te zeggen onbeschaamd. Moslimmannen komen er makkelijk vanaf. Dat er niet gedreigd wordt met hel en verdoemenis als mannen nalaten voor hun vrouwen een pensioen te regelen is in dit verband ook opvallend - meestal is de Koran niet zo vrijblijvend.

We hebben nu gezien hoe "goed" er volgens de Koran voor weduwen moet worden gezorgd, hoe zou er moeten worden omgegaan met vrouwen die door hun nog levende mannen het huis uit worden gebonjourd? Dat lezen we in het volgende vers:
241. En voor gescheiden vrouwen een redelijke voorziening, een plicht voor de oppassenden.
Twee dingen. Er is hier sprake van een plicht zonder sanctie. We weten allemaal wat er gebeurt als je iets moet doen maar er geen straf op staat als je het nalaat. In dit geval is het nog sterker: als de man deze plicht verzaakt houdt hij een hoop geld over. En op de tweede plaats: niets lezen we hier over een onafhankelijke instantie die vaststelt wat "redelijk" is, noch komt er een rechter aan te pas die het betalen van alimentatie kan afdwingen. Wat deze halfzachte regel in de praktijk betekent, laat zich raden.
242. Zo maakt Allah jullie zijn openbaringen duidelijk, zodat jullie zullen begrijpen.
Inderdaad: voor wie nog dacht dat Allah zich bekommert om vrouwen die (tegen hun wil) alleen komen te staan, is dit een ware openbaring.

zaterdag 20 augustus 2011

Gebed op de klok of te paard

Soera 2:238-239

Eén van de opmerkelijke kenmerken van de islam is het verplicht bidden op vaste tijdstippen. Dat komt uiteraard niet uit de lucht vallen maar valt terug te voeren op de Koran, bijvoorbeeld op het volgende vers.
238. Let op (het doen van) je gebeden, en (met name) op het middelste gebed, en sta (op) in eerbied voor Allah.
Nou, daarmee is dus verklaard dat het aantal gebeden op een dag oneven moet zijn, anders heb je immers geen middelste gebed. In de islam is dat aantal vijf. Maar er is wel iets geks met het laatste deel van dit vers. Hier lijkt het er namelijk op dat het gebed staand moet worden gedaan, wat duidelijk in strijd is met de islamitische gewoonten op dit punt. Maar goed, we gaan verder.
239. Als je op de vlucht bent, (bid) dan terwijl je loopt of paardrijdt, en als je in veiligheid bent, denk dan aan Allah, aan wat hij je heeft onderwezen wat je niet wist.
Die uitdrukking "wat je niet wist" wijst erop dat de islamitische praktijk wat het gebed betreft afwijkt van christelijke en joodse gewoonten in Arabië. Nu weten we specifiek van die gewoonten niet al te veel, maar de manier waarop moslims plegen te bidden is inderdaad afwijkend, dus daar heeft de koranschrijver wel gelijk in.

Een ander interessant punt is het begin van dit vers. Hierin is duidelijk de militaire achtergrond van de Koran, of tenminste van soera 2 te zien. Er zijn dus speciale voorschriften voor wegrennende mannen. Een schietgebedje voor als je uitgeschoten bent, zullen we maar zeggen...

donderdag 18 augustus 2011

Rechtsomkeerd voor het bed

Soera 2:236-237

De verzen 236 en 237 die we zo dadelijk gaan lezen betreffen een gebruik dat in het Engels dower heet, een gift van de bruidegom aan de bruid, dus niet een bruidsschat. In het Germaanse gebied tijdens het Romeinse Rijk bestond er ook zoiets, daar had het het karakter van een weduwenpensioenregeling. De Koran maakt niet duidelijk wat de bruid met die schat moet. Maar de regels die in werking treden als het huwelijk op het laatste moment niet doorgaat, zijn wel interessant.
236. Je bent niet schuldig als je van vrouwen scheidt voordat je omgang met haar hebt of een aandeel aan haar hebt toegekend. Tref voor haar een regeling, de rijke zoals past bij zijn vermogen, en die met smalle beurs zoals past bij zijn vermogen. Een redelijk bedrag mag worden verwacht van iemand die het goede wil doen.
 237. En als jullie van haar scheidt voordat je omgang met haar hebt maar nadat je een aandeel aan haar hebt toegekend, dan de helft, tenzij zij er vanaf ziet of hij die de huwelijksband in handen heeft. Het is rechtvaardiger om er vanaf te zien. En vergeet ook niet om goed voor elkaar te zijn. Allah ziet wat jullie doen.
Het laatste deel van vers 237 vind ik wel koddig. Want de koranschrijver grijpt allerlei mogelijkheden aan om er maar voor te zorgen dat de bruidegom onder zijn verplichtingen uit kan komen. Dit hele artikel is eigenlijk boterzacht, want waar het op neerkomt is dat de bruid er bijna toe wordt gedwongen niet over die schat te zeuren, zelfs al is de afspraak al gemaakt.

Je vraag je af: als het de koranschrijver erom te doen is de regeling ongedaan te maken als de bruidegom zich nog voor de huwelijksnacht bedenkt, waarom zegt hij dan niet meteen dat de regeling pas ingaat na de eerste daad? Dat zou namelijk volmaakt passen bij de Germaanse gewoonte die in het Romeinse Rijk al eeuwen bekend was.

maandag 15 augustus 2011

Aanzoek

Soera 2:235
235. Er treft jullie geen blaam als je een huwelijksaanzoek uitspreekt of voor je houdt. Allah weet dat je het zult onthouden. (...)
Hier wordt gesuggereerd - maar ik kan het verkeerd begrijpen - dat het toch al iets betekent als je alleen in gedachten iemand ten huwelijk vraagt. Een soort geheime reservering, zeg maar. Uit het voorafgaande en uit het vervolg zou je echter kunnen opmaken dat het hier gaat om vrouwen die net weduwe zijn geworden en de eerste vier maanden (en tien dagen) nog niet opnieuw mogen trouwen. De kapers op de kust zullen hun kanonnen dan dus nog even moeten laten zwijgen.
235. (...) Maar beloof ze geen trouw in het geheim behalve op wettige wijze. (...)
Dit is voor tweeërlei uitleg vatbaar, maar we zullen maar aannemen dat de schrijver niet heeft bedoeld dat in het geheim trouwen wel is toegestaan als je maar de juiste formules uitspreekt. Bedoeld moet dus wel zijn dat het niet is toegestaan in het geheim te trouwen. Ook hier kan het weer gaan om de 'verse' weduwe, waar een moslimman niet alvast stiekem mee mag trouwen als de termijn van vier-maanden-en-tien-dagen nog niet verstreken is.
235. (...) En maak het huwelijk niet concreet totdat het schriftelijke is gerealiseerd. Weet dat Allah weet wat jullie in gedachten hebben, pas dus voor hem op en weet dat Allah vergevingsgezind en verdraagzaam is.
"Totdat het schriftelijke is gerealiseerd" betekent volgens sommige vertalers "totdat de (eerder genoemde) termijn verstreken is", andere houden zich op de vlakte. Het zou namelijk ook kunnen - en dat lijkt mij ook iets logischer - dat hier eenvoudig staat dat de man pas met de nieuwe bruid onder de wol mag als de huwelijksakte getekend is.

Het slot van dit vers is nog wat moeilijker te verklaren. Waarom moet de moslimman gemaand worden voor Allah op te passen als hij alleen iets in gedachten heeft? Maar vervolgens ondermijnt de schrijver die waarschuwing ook weer, want Allah is immers vergevingsgezind en verdraagzaam. Het zou fijn zijn als de schrijver wat duidelijker was in wat hij bedoelde.

vrijdag 12 augustus 2011

Weduwen

Soera 2:234
234. Als iemand van jullie sterft en weduwen achterlaat, dan moeten zij vier maanden en tien dagen wachten. Als zij hun termijn hebben volgemaakt, staan jullie niet schuldig als zij hun eigen gang gaan (mits op een wettige manier). Allah weet wat jullie doen.
We hadden al gezien dat vrouwen na een scheiding drie maanden moeten wachten voor ze opnieuw trouwen en dat de man haar in die periode onder bepaalde voorwaarden terug mag nemen, dat vrouwen pas na twee jaar zogen de baby de fles mogen gaan geven tenzij de man daar anders over denkt en nu blijkt een weduwe zelfs na het overlijden van haar man niet vrij te zijn, of tenminste niet meteen. Sterker nog: het is niet de vrouw aan wie de regels worden opgelegd, het zijn anderen die verantwoordelijk worden gesteld voor haar doen en laten en daar pas na ruim vier maanden van worden ontslagen. De vrouw is, kortom, gedurende de maanden na het overlijden van haar man een onmondig wezen dat er qua rechtspositie hetzelfde voor staat als een minderjarig kind. En ook daarna, hoewel deze tekst daarover niet glashelder is, lijkt het dat het eerzame gedrag van die vrouw de verantwoordelijkheid van anderen is. We moeten wel aannemen dat die anderen mede-dorpelingen of familieleden zijn. Met een beetje doorredeneren kun je tot de conclusie komen dat dit een basis is voor het op het eerste gezicht ondoorgrondelijke verschijnsel dat eerwraak heet.


dinsdag 9 augustus 2011

Melk op de bon

Soera 2:233
233. Moeders moeten hun kinderen twee volle jaren zogen, als hij (de vader) die termijn vol wil maken. (...)
Je zou bijna denken dat dit een schrijffout is, maar het staat er toch echt: de man bepaalt hoe lang de vrouw de baby aan de borst heeft. Maar goed, er staat ook wat tegenover:
233. (...) Maar de vader moet voor onderhoud en kleding zorgen, zoals het behoort. (...)
Dat is op zich dan wel weer netjes, maar ik vraag me twee dingen af. Kan de zogende vrouw in deze periode niet voor zichzelf zorgen? En als de twee jaar voorbij zijn, hoeft de vader dan ineens niet meer voor de moeder te zorgen? Zo veel verandert er dan toch niet?
233. (...) Niemand moet een last te dragen krijgen die het vermogen te boven gaat. Geen vrouw mag vanwege haar kind benadeeld worden, noch een man vanwege zijn kind. Iets dergelijks geldt voor de erfgenaam. (...)
U moet me maar niet kwalijk nemen dat ik dit niet helemaal snap. Vooral niet wat met 'de erfgenaam' wordt bedoeld. Wel is duidelijk dat hier een soort gelijkheidsbeginsel wordt neergezet, maar het probleem daarvan is dat de rechten en plichten ongelijk zijn verdeeld. Dat is vergelijkbaar met de (denkbeeldige) situatie dat er in een tweemansbedrijf één tekenbevoegd is maar bij faillissement beiden voor de helft aansprakelijk zijn. Die laatste gelijkheid is dan natuurlijk niet eerlijk.
233. (...) Als zij beiden besluiten (het kind) te spenen, met wederzijdse instemming en na overleg, dan treft hun geen schuld. (...)
Deze zin lijkt in strijd met wat er eerder in dit vers staat, namelijk dat de man bepaalt wanneer het zogen klaar is. Nu moeten de vader en de moeder het samen eens worden.
233. (...) Als jullie besluiten een pleegmoeder (voedster) te zoeken voor je nakomelingen, dan treft je geen schuld, mits je betaalt wat je in redelijkheid overeengekomen bent. Maar vrees Allah en bedenk dat hij alles ziet wat je doet.
Deze laatste regeling is niet onverstandig, voor het geval de moeder de 'nakomelingen' niet zelf kan voeden. Het eind van het vers is helaas wat negatief. Kennelijk houdt de schrijver er rekening mee dat de man de voedster onderbetaalt als Allah even niet oplet.

zaterdag 6 augustus 2011

Scheiding-jojo (2)

Soera 2:231-232

In het hieraan voorafgaande deel hebben we al gezien hoe scheiding en hereniging volgens de Koran geregeld moet worden. Nog twee verzen gaan hierop door, beiden beginnen met "Wanneer je van (je) vrouwen scheidt...", alsof het een normale transactie is waarbij de mannen (want die worden aangesproken, vrouwen niet) alleen nog op een paar technische details moeten letten.
231. Wanneer je van (je) vrouwen scheidt, en zij hebben haar termijn volgemaakt, neem haar dan in redelijkheid terug of laat haar in redelijkheid gaan. Neem haar niet terug om haar te verwonden, om misbruik te maken; wie dat doet benadeelt zijn eigen ziel. (...)
(De uitdrukking "om misbruik te maken" is een compromis tussen de verschillende Engelse vertalingen die in betekenis variëren van "uitbuiting" tot "overtreding"). Gelet op waar de koran nogal gauw mee dreigt (met hel en verdoemenis namelijk) is de waarschuwing bij vrouwenmishandeling betrekkelijk mild, of tenminste nogal vaag.

Vers 231 gaat nu verder met iets dat op een intermezzo lijkt, een algemenere instructie die niet duidelijk samenhangt met het voorafgaande:
231. (...) Maak Allah's openbaringen niet belachelijk, en denk aan de gunsten die Allah je heeft verleend en aan wat hij je van de Geschriften en de Wijsheid heeft duidelijk gemaakt om je daarmee te onderwijzen. Doe wat je aan Allah verplicht bent en weet dat Allah van alles op de hoogte is.
"Dit is geen grap": die kennen we ook van Internetadvertenties die iets onwaarschijnlijks proberen te verkopen. In dat geval is er inderdaad geen sprake van een grap, maar van bedrog. Zo ook hier. De instructies in de Koran zijn dan wel geen grappen, maar dat betekent nog niet dat we ze serieus moeten nemen. Het is ons namelijk wel duidelijk dat wat de Koran aan Geschriften (dwz. de Bijbel) overlevert op zijn zachtst gezegd nogal krakkemikkig is, en of er veel wijsheid uit spreekt valt te betwijfelen. Ofwel "Allah" is niet van alles op de hoogte, ofwel de schrijver was niet goed voorgelicht.

Het volgende vers begint op dezelfde manier als 231:
232. Wanneer je van (je) vrouwen scheidt, en zij hebben haar termijn volgemaakt, hou dan niet tegen dat zij opnieuw met haar (eerdere) echtgenoot trouwt, als zij het in redelijkheid eens worden.  Deze instructie is voor jullie allen die geloven in Allah en de Laatste Dag. Dit is de hoogste deugd en zuiverheid; Allah weet het en jullie niet.
Interessant. In de Tenach, om precies te zijn in Deuteronomium 24 vers 4, is het mannen uitdrukkelijk niet toegestaan hun vrouw terug te nemen als zij eenmaal met een ander is getrouwd; daar heet het "een gruwel". Ik weet het zeker: de Allah van de Koran is niet dezelfde als de God van de Tenach.